Refleksjonsnotat

Så var det på tide med refleksjon over året som har gått i pedagogikkfaget. Dette året har gått utruleg fort, men når eg ser tilbake på alt me har vært i gjennom skjønnar eg at eit heilt år er gått. Første året på lærarskulen, så no er me på god veg. 

Pedagogikkfaget har vore eit spennande fag, og eg har lært utruleg mykje. Det har blitt mykje nytt fagstoff å fordøye, men her har blogginga vore til veldig god hjelp. Gjennom refleksjonane i bloggskrivinga har fagstoffet blitt meir mitt enn om eg berre skulle ha lest og vore på førelesningar. Kritisk ven har vore bra det og, sjølv om eg trur det kunne vore til mykje betre hjelp om folk tok rolla si som kritisk ven meir på alvor (då snakkar eg like mykje til meg sjølv og). Må sei Birgit har gjort ein kjempejobb med å kommentera bloggane våre undervegs, men og spesielt no til sluttføringa. Eg håpar me kan fortsette med blogging til neste år, for sjølv om det kan være mykje jobb er læringsutbyttet veldig stort.

Ein anna ting eg må sei om pedagogikkfaget er at det har vore mykje meir variert enn eg trudde det kom til å bli. Til dømes øktene med IKT og barn og nye media var noko som kom som ei veldig overrasking for meg. Eg hadde trudd pedagogikken kom til å bli mykje tørre førelesningar, med påfølgjande lesing i svære, tunge, grå pedagogikkbøker. Desse forventningane var nok gitt meg på førehand av vener av meg som går på andre høgskular, men slik blei det jo ikkje i det heile tatt på HSH. Førelesningane har vore spennande, og lenkjene til fordjuping har og vore spennande. Dei utvalde pensumbøkene er og veldig bra, oversiktelege og gode å lese i.

Første oppgåva me hadde var at praksisgruppa skulle finne seg eit pedagogisk grunnsyn. Me jobba godt med oppgåva, men det me kom fram til var nok litt sprikande har eg sett no i ettertid etter meir undervising, praksis, tilbakemeldingar og lesing av pensum. Derfor har eg brukt ein del tid på å jobbe meir med dette i ettertid, og no trur eg at eg byrjar å nærme meg noko som liknar eit grunnsyn. Likevel trur eg ikkje dette er noko som kjem til å vere heilt klart før eg har fått meir praksis og erfaringar med korleis det fungerer ute i skulen. Då me jobba med oppgåva i praksisgruppa snakka me mykje om Skinner og om å gje det positive oppmerksemd, men då me kom ut i praksis merka me fort at dette ikkje alltid var like lett å gjennomføre. Slike erfaringar vil det nok koma fleire av, men likevel meiner eg det er viktig å jobbe med å utvikle seg eit godt pedagogisk grunnsyn frå starten av. Då får erfaringane noko å slå rot i.

Mi rolle som lærar er i den gryande begynnarfase, sjølv om eg no er halvvegs i utdanninga mi sia eg har eit år med musikk frå før. Eg følar dette året har vore med på leggje grunnlaget for utdanninga vidare og for lærarrolla eg skal ut i ein dag. Årsaka til dette er at me har vore litt inne på eit fleire ulike tema i pedagogikken som alle er viktige for utdanninga vidare. No ser eg fram til meir fordjuping vidare i studiet. Praksis har og vore til utruleg god hjelp i utviklinga av lærarrolla mi. Som eg har nemnt tidlegare i bloggen fekk Maria og eg verkeleg prøvd oss då me var ute i praksis. Dette er eg så glad for, for det gav meg mykje god erfaring medan anna i å vere ein tydeleg vaksen. Praksisklassen vår var jo ein herlig gjeng, sjølv om dei var aktive. Det å få diplom for å vere verdens beste student var jo og noko som varma langt ned i hjarterota. J

Sjølv om eg har eit godt stykke igjen å gå før eg klar til å gå ut i rolla som lærar på heiltid og ikkje berre i praksis, føler eg at eg har fått med meg mykje god kompetanse gjennom året. Her vil eg nemne spesielt praksisperiodane og arbeidet med desse i ettertid, men og alle dei gode konkrete førelesningane me har hatt i pedagogikk med påfølgjande blogging. Skriving av oppgåver har og vore spennande, spesielt då me jobba med casen om Mons. Bra å jobba med noko som er så konkret. Nokre veldig bra dagar var og dagane med det yrkesetiske seminaret, det lærte eg mykje av i forhold til det etiske ansvaret me får som lærarar.

Alt i alt har dette vore eit veldig bra år med pedagogikk, og er godt fornøgd med alt me har vore gjennom. Har verkeleg lært mykje.

Ivar Aasen målet har og fått seg ei god trening i løpet av året med blogging, men her er nok og vegen lang å gå til målet om den perfekte nynorsken!

Skulefrukost

Så var den siste økta i pedagogikk komen, og me samla oss i ei lita koseleg skulestove som er flytta til campus på HSH, Stord. Me åt frukost i lag, og alle hadde med sitt bidrag til frukosten. Det var veldig koseleg. I tillegg til prat og sosialt fekk me litt info om den kommande sluttevalueringa i pedagogikk. Mykje å gjere om dagen, men eg ska nok komma i mål.

Etter at frukosten var rydda av bordet gjekk me til lille auditoriet og såg dei samansatte tekstane me laga tidligare i vinter. Det var gøy å sjå korleis dei andre hadde løyst oppgåva. Me fekk sjå mange ulike presentasjonar av fleire ulike bøker. Dei fleste hadde tatt gode gamle tradisjonelle bøker, men Maria og eg var ikkje aleine om å bruka fersk nyskreven barnelitteratur. Det er jo veldig bra å sjå at begge deler kan brukast, no i desse tider som barnelitteraturen er eit veldiskutert tema. Det å laga ein samansatt tekst av ei eldre barnebok er jo bare eit godt døme på korleis dei eldre bøkene kan brukast på ein aktuell måte den dag i dag! :)

Alt i alt ein koseleg dag!! :)

Vegleiing og vurdering

Når eg tenkjer tilbake til tida på ungdomsskolen er det mykje karakterar som dukkar opp i minnet. Sjølv om det var langt ifrå heile skulekvardagen hadde dei mykje å seie. Me prata mykje om karakterane me fekk. Om dei urettferdige karakterane, om prøva det gjekk så mykje betre enn forventa på, og om korleis nokon av ”gullungane” fekk seksar utansett kva dei gjorde. (Trudde me, sannheita er nok at dei var veldig flinke.)

Men vegleiing og vurdering handlar om så mykje meir enn karakterar, dette snakka me mykje om på denne økta. Ei spennande økt om eit utfordrande tema.

Så kva er eigentleg vegleiing?
Boka i veiledningens landskap har denne definisjonen; dialogisk virksomhet som foregår i en sosial, kulturell og historisk sammenheng.

Me gjekk gjennom desse fire viktige punkta for kva god pedagogisk vegleiing er:
1: Å vere utforskande saman med den som vert vegleda.
2: Å stille dei gode spørsmåla.
3: Å gje råd.
4: Å korrigera.

Alle desse punkta er utruleg viktige. Det fekk me og vere med å sjå då vi var ute i praksis. Om eg sjølv var interessert og utforskande i temaet me gjennomgjekk var det så mykje lettare å få elevane med seg. Dette med god vegleiing er jo veldig viktig for elevane sin motivasjon og, at dei opplever at det dei gjer blir sett av læraren på ein god måte.

Dette med dei gode spørsmåla er noko som det handlar mykje om, både ute i praksis og i undervisinga i dei ulike faga på høgskulen. Det gode spørsmålet som ikkje legg svaret i munnen på eleven, men som gjer tilstrekkeleg med informasjon til at eleven klarer å tenkje seg fram til løysninga. Her kommer det også inn det med å gje gode råd, og å korrigera.

Vegleiing er vanskeleg. Det er så lett å sitte på førelesning på HSH og tenkje at dette skal gå fint, men ute i praksis er det straks meir vanskeleg. Eit døme er jo om ein skal vegleie ein elev som sitt fast med ei matematikkoppgåve. Kva om eleven sitt like fast sjølv om ein har brukt alle sine gode spørsmål? Det kan vere freistande å berre sei svaret, og tenkje at eleven då klarar den neste oppgåva om same tema sjølv. Som med så mykje anna trur eg spesielt dette med gode spørsmål er ein treningssak. Noko som kjem meir og meir av seg sjølv etter som tida går og me får fleire erfaringar.

Så var det vurderinga, og her kjem karakterane inn i bilete, men som sagt er vurdering mykje meir enn karakterar. Lyngsnes og Rismark (2007) legg frem tre årsakar til at elevar blir vurdert i den norske skulen i dag.

• Vurderinga gir informasjon om den kompetansen eleven har oppnådd når opplæringa er gjennomført. Informasjon som gis til elev selv og foreldre, til andre skular som t.d. ved opptak til vidaregåande skule og høgskular og til arbeidslivet. Denne formen for vurdering kalles for summativ vurdering, og skjer stort sett gjennom karakterar.
• Elevar blir vurdert for at opplæringsinstitusjonen ikkje skal operere i eit vakuum. Informasjonen frå den enkelte skule blir brukt for å samanlikne med resultata på andre skular på landsbasis. Eit døme er dei nasjonale prøvane.
• Vurdering blir gitt for å støtte elevens læring, dette fordi dei treng å få vite korleis dei ligg an i forhold til det dei skal lære, og få støtte til korleis dei kan nå måla. Dette er undervegsvurdering, eller formativ vurdering. Vurdering er ein integrert del av den totale læringsprosessen.

Det finnes mange gode hjelpemidler for god vurdering. Nokre døme er målark, elevlogg, mappe og kartleggjingsprøvar. Sistnevnte møtte me på i praksisperioden vår i haust. Elevane hadde kartleggjingsrpøvar i matematikk. Då me kom tilbake i vår hadde dei delt dei to klassane inn i grupper der dei fekk jobbe på sitt nivå med dei ulike fagområda. Dei elevane som sleit mest fekk vere med på eit kurs om akkurat det området dei sleit med som gjekk over tre skuletimar. Sjølv hadde eg eit kurs om addisjon. Det var ni elevar på kurset, noko som var eit veldig bra antall å jobbe med. Klarte å halde oversikten over kva den enkelte elev jobba med. Siden praksislæraren og var med, var det god tid til å hjelpe elevane. Til slutt på kurset hadde me ein liten test, og resultata var stort sett positive. Kan jo sitere ein av gutane som: "oi, detta va kje verst te å verr meg." Eit døme på ein god måte å jobba tilpassa på, og ein grei måte å vurdera elevane på etter endt kurs.

Gjennom vurderinga er det viktig å fokusere på det eleven meistrar, og ikkje på det eleven ikkje meistrar. Noko som irriterar meg for tida er medias fokus på kor dårleg norske elevar gjer det på dei nasjonale prøvane i forhold til resten av Europa. For ikkje lenge siden leste eg eit lesarinnlegg skrive av nokre gutar i tiande klasse. Eg fann ikkje igjen avisa, men husker noko av det dei skreiv. "Er me verkeleg så dårlege på skulen som media og regjering skal ha det til? Å til stadighet få høyre at det ein gjer aldri er godt nok, er noko som ikkje er særleg motiverande for oss elevar." Sjølv om det er greit å få informasjon om tilstanden til den norske skulen er greit, men samtidig støttar eg gutane i lesarinnlegget. Hugsar tilbake på ungdomsskulen, då me alltid vart samanlikna med parallellklassen vår. Dei hadde alltid gjort det mykje betre enn oss i snitt på prøvane, og det enda med at me sa om oss sjølv at me berre var dårlege, at det ikkje kunne gjerast noko med det. Tilbakemeldingar som bare handlar om kva ein ikkje kan motiverar ikkje. Då er det betre å gje informasjon om kvar elev står, og så gå saman med eleven og hjelpe han eller ho til å nå det neste målet. Ein av dei tinga eg tenkjer på her er korleis ein gir karakterar. Eg trur det er kjempeviktig å leggje til ein konstruktiv og positivt lada kommentar om kva eleven kan gjere betre neste gong, slik at ikkje den uventa trearen står aleine og lysar med raud penn! Motivasjon og veiledning virkar tett saman.

Apropo raud penn. Då eg gjekk på tekning, form og farge lærte eg at fargen grønn symboliserar håp og omsorg/morskjærlighet. Kanskje eit godt alternativ til den raude pennen?

Det å gå saman med elevane er viktig, at elevane får vere ein del av vurderingane. At elevane ser mål dei skal oppnå, og blir motivert til å nå dei. Ein slik type vurdering kan gis gjennom samtalar og dialogar med elevane. Nokon gonger ein og ein, i grupper eller til og med i samla klassar. Trekantsamtalar mellom lærar, elev og foreldre er og viktig, for eit godt samarbeid mellom skule og heim er viktig for elevens læringsutbytte. Ein annan måte er å ha ei skrivebok der elevane svarar på nokre spørsmål i slutten av ein periode, og læraren skriv tilbake til dei. Å skape eit godt forhold mellom lærar og elev er avgjørande for elevens læringsutbytte.

Eg lærte ein gong ein huskeregel for oppskrifta på ei tilbakemelding som sitt positivt igjen hos mottakaraen. Tar med denne til slutt:
1/4 positivt.
1/4 positivt til.
1/4 negativ/forbetringspotensiale.
1/4 positivt til slutt.

Tilpassa opplæring

I økta gjekk me gjennom ulike begrep om opplæring.
Den likeverdige opplæringa: Dette betyr ikkje at alle born skal behandlast likt i skulen. Nokon elevar krev meir enn andre for å lære. Ein kan nesten sei at det blir ei urettferdig behandling på ein rettferdig måte. Born er veldig opptatt med dette om rettferd. ”Det er urettferdig at han får gjere det” kan vere eit typisk utsegn. Det som er viktig i ein klasse der ein elev får ei anna behandling er at klassen for ein forklaring. Ein treng ikkje gje ei djup forklaring på kvifor, men kanskje vil borna, om dei bare får hjelp til å tenke seg litt om, sjølv forstå kvifor situasjonen er som den er.
Tilpassa opplæring: Skuleeigar, opplæringsstadens leiing og personale er plikta til å gje ei god og forsvarleg opplæring ut i frå den enkeltes evner og føresetnadar. Denne plikta er noko alle lærarar har, men som det ikkje finns noko fasitsvar på korleis skal gjerast. Den tilpassa opplæringa handlar om tilpassing i klasserommet for kvar einskild elev, og ikkje om spesialundervisning. Det var den tilpassa opplæringa som var hovudmålet for denne pedagogikktimen, derfor vil eg gå meir innpå det seinare i innlegget.
Inkluderande opplæring: Inneber at alle elevar skal få ta del i fellesskapet på ein likeverdig måte, dette gjeld i det faglege, sosiale og kulturelle. Det at alle elevane er med i fellesskapet er utruleg viktig. Det at dei følar at dei høyrer til sosialt på skulen er kjempeviktig i høve til det faglege utbyttet deira. Om ein elev følar seg utanfor fellesskapet vil det svekke følinga av tryggleik på skulen, og elevens sjølvkjensle vil bli svekka. To viktige faktorar for at ein elev skal lære. Viktig å jobbe for eit godt fellesskap i klassen og på skulen, og å jobbe imot mobbing.
Ein anna ting dette omhandlar er lærarens evne til å få alle elevane med i undervisninga. Dette merka eg då eg var ute i praksis at var ei utfordring. Nokon elevar kan sjå ut som dei er ein heilt annen plass psykisk, men så har dei fått med seg alt, mens andre kan sjå ut som dei er heilt med i undervisninga, men eigentleg er langt av sted i tankeverda. I praksis var det ei jente som satt å teikna på boka si medan eg underviste. Eg var litt i tvil om hu fekk med seg det som skjedde. Ein annan gut i klassen fortalde om noko som hadde skjedd han ein gong, jenta viste ikkje teikn til å følgje med. Då elevane skulle jobbe med oppgåver på eiga hand trengte jenta hjelp. Oppgåva handla om noko av det guten hadde snakka om, så eg spurde ho om ho huska kva han hadde sagt. Jenta kunne gjenfortelje heile gutens historie. For meg blei det ein liten tankevekkar. Dette handlar jo om tilpassa opplæring. Kanskje denne jenta faktisk konsentrerar seg meir om ho får teikne litt i timane?
Spesialundervisning: Elevar som av ulike årsaker ikkje får noko utbytte av den ordinære undervisninga har lovfesta rett på spesialundervisning, eit anna for spesialundervisning som blir mykje brukt i dag er særskild tilpassa undervisning.

Alt i alt handlar vel eigentleg alle disse undervisningsformene om tilpassa opplæring, men i ulik grad. Opplæring tilpassa den særskilde elev.

Frå 1592 til 1670 levde ein mann som het Johann Amos Comenius. Han var ein forløpar for den moderne pedagogikken, og blei kalla ”ei fyrlykt i ei mørk tid.” Til dømes har han sagt: Skolen i seg selv bør være et vennlig sted. Ute skal det ikke bare være en plass til å løpe og leke, .... men også en hage, hvor man iblant kan sende elevene for at de skal kunne glede seg over synet av trær, blomster og gress. Comenius jobba aktivt for å bruke naturen som eit læringsmiddel, tillegg framheva han også bruken av leik i læringsprosessen. I dag er dette med bruken av ulike læringsmiddel på veg inn i skulen, gjennom til dømes MI – teoriane. Denne teorien går ut på at elevane skal finne sin intelligens. Mange intelligensar i klasserommet. Dette er noko som absolutt handlar om tilpassa opplæring. At elevane skal få finne sin intelligens å jobbe ut i frå. Dei ulike intelligensane er: Språklig/lingvistisk intelligens, logisk/matematisk intelligens, romlig/visuell intelligens, kroppslig/kinestetisk intelligens, musikalsk intelligens, interpersonell intelligens, intrapersonell intelligens og naturalistisk intelligens.



Praksisskulen eg var på, var ein MI skule. Det var plakatar i alle klassar om dei ulike intelligensane. Alle klassane hadde også ein stor og god stol i klasserommet der elevane fekk sitte etter tur, og dei andre elevane sa fine ting om eleven i stolen. Me fekk ikkje sett denne i bruk i praksisperioden, men læraren hadde positive erfaringar med den. Elles såg me ikkje så mykje bruk av MI – teorien i vår praksisperiode, men det har nok mykje med animasjonsprosjektet me gjennomførte å gjere. (Sjå innlegg om praksisperiode 3.) Skulen har mykje grupperom, eit stort bibliotek og satsar på bruk av IKT. Mange føresetnadar for gjennomføring av tilpassa opplæring.



Den tilpassa opplæringa handlar og om mål. At elevane får realistiske mål å jobba mot. LK06 er skrevet med eit generelt språk, som derfor legg opp til at kvar særskild skule skal lage lokale læreplanar med mål elevane skal oppnå. På praksisskulen stod det mål for kvar veke på elevanes lekseplanar. ”Etter denne veka skal du vite meir om ...” Etter nokre veker hadde dei ein tverrfagleg målprøve, der dei fekk vise kva dei hadde lært. Målprøvane var tilpassa elevane. Dei kunne blant annet velje mellom røde og gule oppgåver i matematikk, alt etter kva dei sjølv hadde jobba med i perioden. Eg syns dette er ein god måte å sjekke om elevane har lært på. Resultatet av målprøva kan også brukast til å sjå om nokon elevar treng endå meir tilpassing, om resultatet for nokon var særskild lavt.

Til slutt i undervisningsøkta om tilpassa opplæring gjekk me i grupper og fann døme på korleis ein kan leggja opp tilrettelagt undervisning for ein klasse. Gruppa vår jobba med eit matematikkopplegg som me hadde vært med på i praksis. Elevane hadde hatt kartleggingsprøvar i matematikk seint på hausten. Der fekk læraren eit godt overblikk over kass elevar som sleit med kass emne i matematikk, eller kven som gjorde det bra. Ut i frå desse resultata blei alle elevane på sjette trinn delt i tre gruppe. Dei som hadde gjort det best jobba på gult nivå, dei i mellom på rødt, mens dei elevane som sleit ekstra med nokon emne var på kurs. I løpet av perioden gjennomførte me fire kurs; tallforståing, addisjon, subtraksjon og multiplikasjon. For elevar som me merka var på feil gruppe var det fullt ut muleg å skifte nivågruppe. På den måten blei dei pedagogisk differensiering, og ikkje organisatorisk differensiering.

Tilpassa opplæring er eit viktig mål å jobba mot. Eg merker sjølv at eg får litt panikk med tanke på å ha den heile og store oversikten over nivå, føresetnadar og evner hjå den enkelte elev i ein klasse på 25 elevar når eg sjølv blir lærar ein dag. Likevel er det nok med det, som med alt anna, at det blir lettare og lettare etter kvart. Sjølv om fasiten ikkje finnes, finnes det andre gode hjelpemiddel og rettleiing på vegen, slik at eg som lærer kan sørgje for tilpassa opplæring for den enkelte elev.

Ein anna ting me var inne på i denne økta var ettergivenhet. Korleis lærarar "gir opp" elevane sine. Dei sørgjer for ro slik at dei som vil arbeide kan få gjere det, men om ingen jobbar bryr dei seg ikkje. Dei underviser i enkelt fagstoff, så dei slepp tanken på differensiering og tilpassing for den enkelte elev. Dei bryr seg ikkje om eleven ikkje lærer noko. Lyngsnes og Rismark skriv i boka si Didaktisk arbeid om måloppnåing i forbindelse med den didaktiske relasjonsmodellen: "I læringssammenhengen blir det derfor lite hensiktsmessig å snakke om at læreren når sitt mål med undervisingen "jeg kom gjennom kapittel 4 i dag". Interessen og oppmerksomheten må heller rettes mot hva elevene har lært etter at læreren har undervist. Skal målene være meningsfylte, må det alltid være elevens læring det settes mål for." Her seier dei tydeleg at elevens læringsutbytte skal vere i fokus når læraren tenkjer gjennom måloppnåing i forbindelse med ei læringsøkt, noko som eg støttar heilt og fult. Det er jo derfor ein lærar undervisar elevar. Eg tykkjer dette med ettergivenhet er eit skremmande fenomen. Ein lærar som har komen så långt, nesten møtt veggen i sin arbeidssituasjon treng hjelp. Eg håpar dette er noko som det blir tatt tak i og jobba med av styringsmaktene nasjonalt og lokalt. Ein lærar må kjenne at ho har team og skoleleiing i ryggen, og ikkje at ho må møte ein umotivert klasse aleine. Gode råd og støtte frå kollegaer og anna fagleg personal er avgjerande i ein slik situasjon. Vegleiing og oppfølging frå arbeidsgjevar undervegs bør føra til at ein slik klasse og undervisingssituasjon blir gjort noko med lenge før det har gått så langt. Som lærar må det vere ei utfordring å halde oversikten over korleis undervisninga si når fram, men det er utruleg viktig for læringsutbyttet til elevane. Her trur eg jevnleg loggføring og refleksjon er eit godt hjelpemiddel. 

Revidert veke 17.

Yrkesetisk seminar

Dei siste tre dagane har handla om yrkesetikk. Me starta onsdagen med litt undervising. Me snakka medan anna om teieplikta. Noko som er utruleg viktig. Det er farleg å sjå kor lett informasjon kan handla i feil hender om man ”berre fortel til ein.” Eg tykkjer dette med teieplikta er vanskeleg. Kor mykje har ein eigentleg lov å fortelja? Kven kan ein spørja om råd? Har eg i det heile tatt lov å fortelje noko morosamt ein elev har sagt til nokon andre, om eg ikkje seier noko namn? Vanskeleg, men likevel utruleg viktig å halde. Eit døme på det er historia som Tormod fortalde om legen som hadde helst på ein tidlegare pasient og dermed mista jobben.

Etter dette delte me oss inn i grupper. Det var eigentleg veldig bra å ikkje jobba i dei vanlege gruppene, sjølv om me fungerer godt i praksisgruppa vår. Ved å jobbe med andre folk får ein høyre andres tankar og andres perspektiv på ting. Det fyrste me jobba med var utarbeiding av våre 10 yrkesetiske bod for lærarar.
Her er dei, men på bokmål. Me har skreve forklaring på kvifor me har tatt med akkurat det bodet under kvart bod.

10 YRKESETISKE BUD FOR LÆRAR.

1: Skape trygghet.
Trygghet er en grunnpilar i barnas hverdag. Uten at elevene føler trygghet på skolen vil det ikke være utvikling på noe plan, f.eks. faglig, sosialt eller emosjonelt.

2: Se alle elevene og behandle dem likeverdig.
Barns behov, evner og vilje må bli respektert og tilrettelagt for. Gjennom denne tilretteleggingen skal de oppnå anerkjennelse. Alle barn skal ha lik rett til å bli behandlet ulikt, alt etter hva som er deres behov og forutsetning for mestring og utvikling.

3: Til en hver tid være oppdatert og tro mot gjeldende lovgivning og fagplaner.
Dette er de viktigste styringsdokumentene en lærer har med å gjøre, det er en lærers arbeidsinstruks og ”bibel”. Ved å gå inn i læreryrket har en godtatt disse, og pliktes derfor til å følge dem. F.eks. taushetsplikt, opplysningsplikt, fritaksrett, samt gjeldende fagplaner for hvert enkelt fag.

4: Legge frem faglig innhold med innlevelse og engasjement, på en måte som skaper mest mulig interesse og motivasjon blant elevene.
Som lærer har vi fagplaner og kompetansemål elevene skal oppnå gjennom sin skolegang. Da er det vår plikt som lærere å legge opp undervisningen på en slik måte at elevene blir interessert og motivert for å lære.

5: Være ydmyk, lyttende og åpen for samarbeid ovenfor kollegaer.
Som lærer jobber en i team, og samarbeid er en avgjørende faktor for å få dette til å fungere på best mulig måte.

6: Skape god kommunikasjon mellom skole og hjem.
God kommunikasjon er grunnleggende for et godt samarbeid mellom skole og hjem. Gjennom samarbeidet skal begge parters interesser komme frem, og ivaretas på en tilfredsstillende måte, det er da helt grunnleggende at lærer viser seg frem som et stabilt ledd i dette samarbeidet, da vi er i et stadig mer utfordrende samfunn.

7: Ivareta hvert enkelt barns faglige interesse og fremgang.
Alle barn har rett på tilpassede og optimale utfordringer og gjennom disse oppleve mestring og utvikling. Ellers se punkt 2.

8: Være et godt forbilde.
Vi som voksenpersoner som daglig er i kontakt med elever og barn, må til en hver tid være obs på at det vi gjør og sier blir lagt merke til. Lærere er i en stilling med masse makt, og har stor påvirkning på elvene. Det må til en hver tid være samsvar mellom ord og handling.

9: Være en god ambassadør for skolen.
En lærer er skolens ansikt utad, på den måten må læreren representere skolen på best mulig måte. Viktig at det er god kommunikasjon mellom skolen og samfunnet, og derfor må skolen gjøre sitt beste for å opprettholde den.

10: Være deltakende i skolens felles målsetning.
Jobbe med skolens ledelse og andre kollegaer, og ikke mot dem. Være med å dra lasset i rett retning. F.eks. ved å overholde skolens reglement i din klasse, ikke kjøre sitt eget løp, og jobbe i tråd med skolens felles ideologiske plattform.

Arbeidet med å utarbeida måla var spennande, men enda meir spennande var det i dag då me gjekk gjennom boda på framføringa, og høyrde kva dei andre gruppene hadde skreve. Stort sett tenkte me mykje likt alle saman, sjølv om me vinkla det litt ulikt. Bra at Tormod har tatt initiativet til å sette saman boda til alle gruppene. Blir spennande å høyre kva gruppene som framførte for Tormod har kome fram til og.

Elles er det case det har handla om desse dagane. Kan læraren Liv gå med miniskjørt på foreldresamtale med den muslimske familien? Kva med den hysteriske mora på lærarrommet, eller læraren som ikkje veit kor mykje ho bør involvera seg i foreldras problem med Linda? Skal Jørgen ta med Lars på leirskule, eller skal han måtte bli igjen heime fordi dei andre foreldra ynskjer det?

Det har vore spennande arbeid. Me har vridd hovuda i tankar omkring konsekvensar og plikter. Eit miniskjørt er kanskje ikkje rette plagget i møte med ein muslimsk familie? Her vil eg legge til at om eg, sjølv om eg er norsk, nok kanskje også ville reagert på ein lærar som gikk med veldig kort miniskjørt og utringa bluse på elevsamtale. Om hu då ikkje har eksem på knea ...

Dette med miniskjørt på skulen blei det ein del samtale om på gruppa, me var enige om at me ikkje heilt såg problemet i situasjonen. Eit kort miniskjørt kan umuleg vere eit utmerka plagg på ein skule, så mykje som ein må bøye seg og vere i bevegelse i løpet av ein arbeidsdag. Gjennom arbeidet med alle casene var me stort sett enige på gruppa. Me hadde ein del forskjellige tankar, men dei utfylte kvarandre mykje meir enn dei krasja med kvarandre. 

Gjennom å jobbe på denne måten får ein brukt teorien me les på ein meir praktisk måte. For min del blir det meir relevant og lettare og lære. Konkretisering!
No veit eg mykje meir om konsekvensetikk og pliktetikk enn kva eg gjorde onsdag morgon denne veka. Neste gong eg kjem i ein vanskeleg situasjon, eller møter på ein ny case, blir det nok meir automatisk å tenkje over kva som er konsekvens og kva som er plikt, samt kven problemet angår. Som lærar vil eg møte på mange forskjellige situasjonar og treffe på mange ulike menneske, derfor er temadagar som dette noko som kjem veldig godt med i utdanninga.

Kort sagt er pliktetikk når ein tenkjer på kva ein har som plikt å gjere, mens konsekvensetikk handlar om å tenkje på konsekvensen av det ein gjer. Eit døme er trafikkjøring. Plikten som trafikant er å halde fartsgrensa, men dersom ein har eit sjukt barn i bilen som treng å koma til sjukehuset raskt blir det konsekvensen av å kjøra for fort som bestem. I dette dømet blir konsekvensen at barnets liv kan bli redda om ein kjem fort nok fram. 

Det var spennande då me på gruppa snakka om kva som var plikten og kva som kunne bli konsekvensane i dei ulike casene. Å tenkje så konkret over det lærte eg masse av. 

Før framføringa på fredagen såg eg for meg at me sku stå foran heile klassen å framføre våre løysningar på problema, så måten me skulle gjere det på blei ein positiv overraskelse. "Rundebordskonferansen" var ein bra måte å framføra på. Det var lettare å koma med sine meiningar, og det fjerna litt av nervøsiteten og prestasjonsangsten. Det var og veldig spennande å høyra på kva dei andre grupppene hadde kome fram til, spesielt interessant var dette på området med dei ulike yrkesetiske buda. Korleis ulike grupper hadde vektlagt ulike ting. Det var også spennande å høyre historiar frå verkelegheita som folk hadde opplevd. Det er så utruleg mången situasjonar ein kan møte på ute i skulen, og slike dagar som dette er med på å utruste ein til å takla slike situasjonar. 

I møtet med elevar er det noko som heiter teieplikt og noko som heiter meldeplikt. Teieplikta handlar om at me ikkje skal gje opplysningar om elevar og deira situasjon som kan føra til at andre folk forstår kven dei er. Derfor er det best å halde alle opplysningar for seg sjølv, for ein kan aldri vita kven som kjenner til ein elev frå før. Teieplikta gjeld også innad i kollegiet, med at andre lærarar ikkje skal få vita informasjon om elevar som dei ikkje har behov for å vite i forbindelse med jobben. Derfor er det bra at lærarar i dag jobbar i team, slik at fleire lærarar kjenner til same klassen. Det å stå heilt aleine med ein sak må vere utruleg vanskeleg, og det å ha nokon å snakke med er viktig. 

Meldeplikta handlar om forhold som treng å bli meld i frå om. Eit døme kan vere om ein mistenkjer at ein elev vart mishandla heime, men også situasjonar der ein treng særskild tilpassa undervising og oppfølgjing frå medan anna PPT er ting som skal meldast i frå om. 

Både teieplikt og meldeplikt er så alvorlege pliktar at ein kan få fengselsstraff for å bryta dei. I hensyn til dette, men endå viktigare med hensyn til menneskeliva me har ansvar for, er det viktig at me som kommande lærarar blir bevisst plikta vår allerede i utdanninga. 

Revidert veke 17.

Praksisperiode 3

Så har me vore ute i praksis igjen, tre veker på same skule og i same klasse som i haust. Det var koseleg å sjå ungane igjen, same viltre, masete og utfordrande gjengen. Likevel ein herlig gjeng, som det var trist og sei ha det til siste dagen. Det er spennande å sjå på ein skuleklasse, 22 vidt forskjellige ungar. Kvar og ein heilt unik på sitt område; korleis dei lære best, kva dei er mest interessert i og kva som engasjerer dei. Ei utfordring å tilpassa undervisninga og legga den opp på best muleg måte. Me har vore veldig heldige med praksislæraren vår, som har gitt god vegleding og gode råd undervegs.

I praksisperioden har me vore gjennom ulike tema. I KRL jobba me med etikk og moral. Elevane fekk i oppgåve å skriva tre fine ting om seg sjølv, og tre fine ting om ein annan i klassen. Dei fleste blei glade for det som dei andre skreiv om dei, men å skrive noko fint om seg sjølv, det var ei utfordring. Spesielt for jente. ”Eg kan jo ikkje skryte av meg sjølv” var det fleire som sa. Me snakka litt om forskjellen på å vite kva ein sjølv er flink til og det å skryte for mykje av seg sjølv, så etter det gjekk det betre ned skrivinga til jentene og. Viktig ting å jobbe med, for det kan være med å auke elevens sjølvbilete. I tillegg lærte eg dei ein song som eg sjølv lærte på barneskulen: Du har noe ingen andre har, ingen er som deg. Du kan mye har litt av vært å lære meg. Glad for at jeg møtte deg. Jeg er glad for at du lever. Å synge med klassen var spennande. Gutane song med av full hals, medan dei fleste av jentene nesten ikkje opna munnen. Ein av gutane kom med ein artig uttaling: ”Kan me ikkje synga høgt alle sammen? Det blir jo møkje kjekkare då.” Litt meir songgleda blei det likevel då me delte klassen i to, og song i kanon. Elles jobba dei med dei 10 bod, kva som er rett og galt, og kvifor det ikkje er lurt å byrja å røyka.

I norsk handla det om rettskriving. Me brukte bilete, plakatar og andre ting for å konkretisera dei ulike lydane for elevane. Kj – lyd, sj – lyd (dette var ein lyd som blei brukt mykje gjennom heile praksisperioden), j – lyden og andre lydar.

I matematikk fekk me i oppdrag og laga kurs i ulike tema for dei elevane som sleit mest. Eg laga addisjonskurs. Dette var for meg ei stor utfordring, i og med at eg ikkje er den sterkaste i matematikk sjølv. Eg hadde ikkje noko problem med å skjønna problema deira. Eg brukte skjema til å sette under kvarandre oppgåvene i, og pengar til å konkretisere. Eg trur det gjekk bra. Elevane gjorde det fint på testen på slutten av kurset i alle fall.

I kunst og handverk og naturfag var det animasjon det gjekk i. Det var vårt innslag av IKT i praksisperioden. Tema var verdsrommet, og elevane skreiv manus, teikna skisser og laga figurar med lego, plastalina, piperensarar og papp. I tillegg laga dei kulisser. Så var det i gong med bileta. Dei tok masse bilete til historiene sine frå rommet. Historiene handla om alt frå planetar og aliens til Lene Alexandra som hadde mista maskaraen sin på Mars. Mykje romrakettar blei det. Det å ta nok bilete av kvar handling var ikkje alltid lika lett, sjølv om me hadde snakka om det ein del gonger. Likevel vart det ei god byrjing på ein del fine animasjonsfilmar då elevane lasta bileta inn i Stop Motion Pro. Det blei nokre datatekniske problema, og ei gruppa som mista bileta sine. Dei kom heller ikkje så langt som me i utgangspunktet hadde tenkt, men det var ikkje noko problem for kunst og handverklæraren å fullføre prosjektet i eit par timar etter påske. Håpar me får sjå filmane deira ein gong, for det hadde vært gøy å sett dei endelege resultata.

I løpet av praksisen har eg hatt mange utfordringar som klasseleiar. Klassen Maria og eg var i, var jo som sagt ei utfordring, men det at me har fått prøvd oss skikkeleg i praksisperioden er jo ikkje noko negativt. Etter ein del råd og vegleding frå praksislærar om å vere meir tydelege, og ikkje vere redde for å gje beskjed til elevane gjekk det betre og betre gjennom perioden. Mykje av grunnen til dette er nok også at eg blei tryggare på kva eg skulle gjere, sjølv om eg framleis har langt igjen å gå i rolla som klasseleiar.

Alt i alt var dette nokon flotte veker i praksis. Me avslutta perioden med påskelunsj med klassen me blei så veldig glad i. Siste dagen fekk med beskjed av elevane å gå ut av klasserommet i fem minutt. Då me kom inn att hadde dei teikna eit stort hjerte på tavla der det stod Maria og Marianne. I tillegg hadde dei laga ein stor diplom til verdens beste studentar som heile klassen hadde skreve under på. Det vart nesten rørande! Diplomet pregar no veggen min heime! Det vart ei fin avslutning på ein flott praksis. Eg gler meg allereie til me skal i praksis igjen til hausten.

Ein smakebit på spesialpedagogikk

For meg betyr det mykje å få undervisning om spesialpedagogiske tema. I den norske skulen i dag er det mange barn som har behov for spesialtilpassa undervisning av ulike årsaker. Til dømes regner ein med at blant barn og unge under 18 år har 3 – 5% av befolkninga ADHD, i gjennomsnitt betyr det ein i kvar skuleklasse. 

Det er og fleire vanskar og typar funksjonssvikt, som kjem av ulike årsakar. Nokre døme er: 

Lese og skrivevanskar: Ut i frå Imsen (2005:360) kan man anta at lese- og skrivevanskar har samanheng med ein dysfunksjon i det kognitive bearbeidingssystemet. Ut i frå dette kan det videre ha fleire årsakar. Dersom eit barn er svakt utvikla i den allmenne språkutviklinga kan dette virke inn på den skriftspråklege utviklingsprosessen. Ein anna årsak kan vere arveleg. Ein viktig ting å leggje merke til her er at sosialpsykologiske faktorar og kan virke inn på desse arvelege lese- og skrivevanskane. Om eit barn får ein høyre heime at "siden foreldra dine slit med lesing og skriving, kjem nok du til å gjere det og" kan dette få stor påvirkning for kva barnet vil tenkje om sin eigen kompetanse på dette området. Lese- og skrivevanskar er problemer med å identifisere og skille språklydar. T.d. dobbel konsonant, sj/kj - lyd etc. Dysleksi er eit mykje brukt begrep på lese og skrivevanskar. 

Eg har ei mor som har lese- og skrivevanskar. Hu gjekk på skulen før dette var noko som var akseptert, og vart derfor stempla som dum av lærarane. Likevel var dette aldri noko som det blei snakka om heime hos oss i forbindelese med vår eigen skulegong. Verken eg eller dei to storebrødrene mine har hatt nokon problem på dette området. Det var først når eg blei eldre, og var komen långt i skulegongen, at mor mi fortalte meg om lese- og skrivevanskane hennar. Om eg hadde høyrt dette frå eg var liten, ville eg kanskje tenkt annerledes om eg møtte på ei utfording i mi eiga lese og skriveopplæring. Det skal og nevnast at mamma er ei utruleg sterk og beundringsverdig dame som ikkje gir seg. Til tross for lese- og skrivevanskar las ho høgt for meg kvar kveld då eg var liten. Me har blant anna lese alle Anne Cath. Vestly sine bøker. Noko som har betydd utruleg mykje for meg, og som nok er årsaka til at eg er så glad i å lese bøker sjølv. 

Dersom eg får elevar i ein klasse der eg mistenkjer at det kan vere lese- og skrivevanskar, skal eg følgje oppmodninga som me fekk frå Birgit i denne undervisingsøkta: Send dei først til optikar! Kanskje er det augene som er problemet? Det er utruleg viktig at lese- og skrivevanskar blir oppdaga tidleg i skulegongen, slik at eleven kan få den hjelpa han eller ho treng. Då me var ute i praksis såg me til dømes at fleire elevar gjekk på lesekurs. Det er bra at skulane satsar på slike tiltak. 

Matematikkvanskar: Matematikkvanskar er matematikkfagets utgåve av lese- og skrivevanskar. Elevar kan oppleve å ha tallfobi, og grue seg til matematikktimane. Meininga bak tall, plussar, minusar osv. er heilt uforståeleg. Matematikkvanskar blir kalt for dyskalkuli, og er på langt nær fått så mykje oppmerksomhet som dysleksi. Det er veldig mange elevar som slit med matematikkfaget, i alle fall innanfor ein eller fleire av dei ulike fagfelta. Noko som kan hjelpe elevar med dyskalkuli er bruk av verbalspråk og konkreter på riktig måte. Døme på konkreter er å vise antall med gjenstandar, eller bruke figurar med ulike geometriske former. Me såg ein film i matematikken om ein lærar som tok med seg klassen sin til ei kyrkje, der dei såg på ulike geoetriske figurar som var der. Då dei kom tilbake til skulen brukte dei desse som utgangspunkt for å arbeide videre med geometri. 

Sosiale og emosjonelle vanskar: Terje Ogden (Imsen, 2005:365-366) har laga ei liste med ting som kan observerast ved elevar som har lese og skrivevanskar. Hovedmomentene i lista er underyting, oppmerksomhetsporblemer, manglende kompetanse for skulearbeidet, bruk av uegnede læringsstrategiar, uro og rastløshet, for høgt eller for lavt aspirasjonsnivå, urealistisk virkelegsoppfatning, utagering og svak impulskontroll, oppmerksomhetssøkjande atferd, tilbaketrekning og dårleg sosial innlevningsevne og sosial kompetanse. Elevar kan ha nokon av kjennetekna, men ikkje alle. Problema kan forekomme enkeltvis eller i kombinasjonar. I arbeide med desse problema er det viktig med ein kombinasjon av spesialpedagogisk arbeid, og allement pedagogisk arbeid retta mot heile elevgruppa. Å arbeide med denne type vanskar er eit komplisert og tidskrevande arbeid, og som lærar trur eg det er stor mulighet for at ein kjem borti fleire ulike tilfelle av slike vanskar i løpet av si yrkestid. Heldigvis finns det PPT og andre som ein kan få hjelp og vegleiing frå i slike situasjonar, som i dei fleste andre spesialpedagogiske tilfeller. 

Syns- og hørselsvanskar: Då eg gjekk på videregåande gjekk eg i klasse med ei jente som var sterkt hørselshemma. Dette krevde ein del tilrettelegging frå skulen si side, og det var fleire hensyn som me i klassen måtte ta. Medan anna var det viktig at både lærar og elevar snakka mot ho, slik at ho kunne lese på munnen kva me sa. Likevel var dette aldri noko problem for oss som klasse. Det tok ikkje land tid før alle hensyn blei rein rutine. I tillegg fekk me tegnspråkkurs på skulen, og det var jo kjempespennande. Eg gjekk også på folkehøgskule med ei jente som var blind. Her var det også nokre få hensyn me måtte ta. T.d. at me sa kven me var når me møtte på ho, men hensyn på dette området var heller aldri vanskeleg. Det viktigaste i begge desse tilfella har vore informasjonen både frå personen det gjeld, og frå skulen. Usikkerhet om kva ein skal gjere, kan føre til at ein blir redd for å ta kontakt med personane det gjeld. Det er viktig at ungar får vite at til tross for syns- eller hørselshemminga er det ikkje noko "feil" med denne personen når det gjeld sosiale og personlege forhold. Ofte har personar med syns- og hørselshemmingar veldig sterke evner innanfor andre felt. Venninna mi frå folkehøgskulen er t.d. heilt utruleg dyktig musikalsk, medan anna er ho ein dyktig pianist. 

I arbeidet med elevar på dette området meiner eg det er utruleg viktig å løfte fram deira sterke sider. Sosialt sett kan det vere vanskeleg for dei, i og med at syn og hørsel er viktig i den sosiale settinga. Derfor er det viktig at ein jobbar aktivt for å byggje opp sjølvkjensla deira, og tilretteleggja deira skulekvardag på best muleg måte. Som nevnt tidlegare er det også utruleg viktig å informere og samtale med dei andre elevane i klassen. Dette gjeld då sjølvklart ikkje berre for personar med denne funksjonssvikten. 

Lettare hjernedysfunksjonar (MBD): Eg har skreve litt om denne gruppa tidlegare i innlegget, men tar med litt meir spesifikt. Disse diagnosane kjem av lettare forstyrrelsar i sentralnervesystemet. Dei blir klassifisert spesifisert etter hyperaktivitet og konsentrasjonsevne. ADD er konsentrasjonssvikt uten hyperaktivitet, og ADHD er konsentrasjonssvikt med hyperaktivitet. Nokre kjenneteikn er dårleg oppmerksomhet, teikn på iriitablitet, impulsivitet og hyperaktivitet. Dårleg motorikk kan også vere eit teikn. MBD kan lett forvekslast med dei genrelle åtferdsvanskane, som eg har vore inne på tidlegare. I følge Imsen (2005:360) er det derfor utruleg viktig å få ei skikkeleg utredning av kva som er årsaka til slike vanskar, mykje fordi dei pedagogiske tiltaka vil kunne vere ulike. Slike utredningar er det fagpersonell tilgjengeleg på skulane og i kommunen som tar seg av, likevel meiner eg det er viktig med eit tett samarbeid med skule og heim i slike prosessar. 

Psykisk utviklingshemming: Dei psykiske utviklingshemmingane blir delt inn i tre grupper. Lett, moderat og djup psykisk utviklingshemming. Barn i den lette gruppa skiljer seg lite frå "normalgruppen", og har god nytte av opplæring. Utviklinga kan likevel vere meir langsom. Moderate har ein noko større funksjonssvikt, det er ofte synleg i bevegelsar og kroppsholdning. Dei er fullt opplæringsdyktige, men krev tilpassa opplæringsprogram etter sine spesielle behov. Dei med ei djup psykisk utviklingshemming treng hjelp til det meste. Bevisst trening av dagleglivets ferdigheter har vist store framsteg for fleire (Imsen, 2005:369-370). Imsen skriv og noko som eg tykjer er utruleg viktig, nemleg at alle menneske i størst muleg grad skal leve eit menneskeverdig liv så likt ein naturleg livssituasjon som muleg. Dei er jo verdifulle mennesker dei og, som gjer samfunnet vårt rikare. Derfor er det viktig at me tilpassar skulesituasjonen for dei på best muleg måte. 

Autisme: Ein diagnose forårsaka av ein organisk svikt i hjernen. Autisme førar til redusert evne til gjensidig sosial interaksjon (Imsen, 2005: 370). Litt lenger nede i innlegget mitt har eg skreve om ein gut som har Asparger- syndrom som er ein autismeliknande tilstand. Dette med autisme er noko som eg veit veldig lite om, men som eg håpar me vil lere meir om i pedagogikken. 

Det kan ikkje alltid ver like lett å vite kva ein skal gjere i alle situasjonar, men likevel meinar eg at ein lærar som har ein elev med diagnose i sin klasse bør ha ansvar for å skaffa seg grunnleggande informasjon om kva diagnosen gjer med eit menneske, og korleis denne eleven bør behandlast for å ha ein best mulig skulekvardag. Informasjon og personar som ein kan rådføra seg med bør vere tilgjengelige på ein kvar skule.

Ei mor fortalde meg om noko som hadde skjedd med sonen hennas på skulen. Guten har diagnosen Asperger syndrom. Ein diagnose som krev mykje oppfølging. Ein dag hadde guten fått eit raserianfall mot slutten av skuledagen. Han hadde lagt under ein sofa for å sleppe unna, og beskjeden frå fagpersonell var at om han gjere noko slikt skal han få vere i fred til anfallet er over. Sia dette var mot slutten av dagen ville dei få guten heim, og henta han derfor ut frå gjømmestaden. Dette gjorde berre vondt verre for guten. Ein høgare autoritet ved skulen vart henta for å prøve å snakke med guten, men han roa seg ikkje. Det enda med at personen som skulle snakka med han blei så irritert at han slo til guten!!!

(Eg fekk tillatelse av mora til å fortelje historia i bloggen min.)

Eg håpar ikkje situasjonar som dette er noko som skjer ofte. I sånne situasjonar er det like vanskeleg for alle parter. Først barnet det handlar om som absolutt ikkje har vald å vere slik. Foreldra til barnet som har rett på at deira barn skal ha ein tilpassa opplæring. Skulen som ikkje får dei ressursane dei har krav på fordi det skal sparast pengar. Eigentleg skremmande kor mykje den økonomiske sida har å sei i eit av verdast rikaste land.

Den dagen eg blir lærar veit eg at blir ei stor utfordring. Eg får prøve å gjere så godt eg kan, sjølv om det kan bli vanskeleg og eg vil nok gong på gong føle at ikkje strekk til. Heldigvis finnes det mykje informasjon tilgjengeleg på pedagogiske sentre, på skulane og i undervisninga fekk me og sjå fleire døme på gode nettstader. Ein anna ting som er utruleg viktig er kommunikasjon. Ha mykje kontakt med foreldre, fagpersonell og med barnet sjølv i dei situasjonane der det er muleg.

Revidert veke 17.

Sjølvbilete

Denne økta handla om kor viktig elevens sjølvbilete er for elevane. Eg meiner det er viktig for elevens evne til å lære noko, men og at eit godt sjølvbilete er viktig for eleven på alle områder av livet.
Det er mange faktorar som spelar inn i elevens sjølvbilete, mest ytre faktorar. Det første som møtar eit barn når det blir født er foreldra. Dette blir den hovudfaktoren som spelar inn i barnets utvikling av sjølvbilete dei første åra. Noko som er her viktig å huske på er at små ungar ikkje kjenner skilnaden mellom det dei er og det dei gjer. Om eit lite barn får kjeft for noko han har gjort, kan barnet tolka det som ein kritikk for noko det er.
Eg trur denne første fasen er med på å danne grunnlaget for mykje av barnets personlighet, inkludert sjølvbilete. I starten av året hadde Birgit med ein plakat på skulen med eit dikt av Dorothy Law Nolte som eg meiner seier noko om akkurat dette. Diktet er omsett av Andrè Bjerke:
Hvis et barn lever med kritikk, lærer det å fordømme.
Hvis et barn lever med fiendskap, lærer det å slåss.
Hvis et barn lever med spott, lærer det å bli sky.
Hvis et barn lever med skam, lærer det å føle skyld.
Hvis et barn lever med toleranse, lærer det å bli tålmodig.
Hvis et barn lever med oppmuntring, lærer det tillit.
Hvis et barn lever med lovord, lærer det å verdsette.
Hvis et barn lever med ærlighet, lærer det å bli rettferdig.
Hvis et barn lever med trygghet, lærer det å tro.
Hvis et barn lever med anerkjennelse, lærer det å like seg selv.
Hvis et barn lever med bifall og vennskap, lærer det å finne kjærlighet i verden.

Etter kvart som barnet blir eldre fortsett utviklinga i takt med menneskets ulike stadier. Her er det også ting som spelar inn frå stadie til stadie av positiv og negative erfaringar. Til dømes om eit spedbarn opplever mistillit blir det uselvstendig og tvilande i tidleg barndom.

Eg har fleire gonger tidlegare i bloggen vore inne på kor mykje påverknad me som lærarar vil ha på elevane våre. Til dømes kan små kommentarar på ein litt dårleg dag gjere mykje skade i eit barnesinn. Men dårlege dagar kan det bli, men eg trur det er viktig å bli bevisst sine handlingar så ein kan lære å gå tilbake og be om unnskyldning for noko som er gjort galt. Godt er det å vite at me som lærarar og kan ha positiv innverknad på elevane våre ved å være gode rollemodellar. Ein positiv påverknad kan snu ein negativ åtferd på same måten som ein negativ påverknad kan snu ein positiv åtferd.

Skulens ansvar ligg ikkje berre i formidle kunnskapar til elevane. Imsen (2005. S. 413) skriv så fint i boka si at: "Skulen ska utvikle både hode, hjerte og hender. Skulen må ha omsorg for heile eleven." Det ligg i vårt ansvar som lærarar å hjelpe elevane til ei god sjølvoppfatning.

Sjølvoppfatninga til eleven blir prega av både indre og ytre faktorar. Dei ytre er påvirkninga frå andre, dei signifikante andre som t.d. læraren. Mennesket prøvar å se seg sjølv på den måten som andre ser på dei. Eg tykkjer det var skummelt å lese i Imsen (2005) om korleis elevar blir stempla i skulen, og om kor kvikke born er til å opfatta alt som er annerledes. Eg meiner, i lag med Imsen (2005, s. 422), at me som lærarar må vere obs kva me seier og gjer slik at me ikkje bidrar i denne negative stemplingsprosessen. 

Forventingar er både ein indre og ein ytre påvirkningsfaktor. Kva slags forventingar har me ovanfor elevane, og kva slags forventingar har dei til seg sjølv og andre? Sjølvoppfatningen har ein tett samanhang med elevens oppfatning av sin eigen kompetanse, og dermed også kva slags forventingar eleven har til seg sjølv. Ein måte å vise forventingar på er ved å sette opp mål for elevens opplæring, mål som eleven sjølv kan vere med å utarbeide i lag med læraren. Problemet med mål kan vere at elevar som igjen og igjen føler at dei ikkje når opp til måla etter kvar vil utvikla ein dårlegare og dårlegare sjølvoppfatning. Derfor er det viktig at me som lærarar klarer å bruka måla på ein god måte, det må jo vere eit mål i seg sjølv. 

Borns sjølvoppfatning, heng som sagt saman med elevens følelse av meistring i ulike situasjonar. Motivasjonen for å vere med på noko dei meistrar er større enn å vere med på noko dei følar at dei ikkje meistrar. Naturleg nok prøvar dei då å unngå område der dei følar kompetansen ikkje strekk til. Her kan eg koma med eit døme frå min eigen barndom. Nesten alle jentene mine i klassen min spelte fotball, så det ville eg og gjere. Eg møtte opp på fotballtrening på Vard, men fann fort ut, faktisk berre i løpet av nokre minuttar, at dette ikkje var plassen for meg. Årsaka var ein ball som traff meg i låret, og det var jo bare alt for vondt til at denne fotballspelinga kunne vere noko for meg. Dermed endte eg min fotballkarriere raskt, og gjekk over til leikaringen på skulen. Her hadde eg det heilt topp. Fekk drive med drama og skodespel, noko som eg fortsatt likar å drive på med den dag i dag. :) 

I forhold til tema i forgje avsnitt står skulen i ei særstilling på dette området. Elevane har ikkje noko val om dei vil vere der eller ikkje, så derfor meiner eg det er viktig at me som lærarar arbeider aktivt for at elevane skal føla at skulen er ein trygg og god plass å vere. 

Elevens utvikling av sjølvoppfatninga skjer gjennom ein kontinuerlig evaluering av seg sjølv, både via indre og ytre faktorar. Når eleven er fornøgd med sin innsats skapar dette ei positiv sjølvoppfatning, som kan føre til endå betre prestasjonar i neste omgang. Dette blir kalla for ein kausal sirkularitet (Imsen:2005, s. 432). Denne kausale sirkulariteten kan slå ut både positivt og negativt for elevens sjølvoppfatning, avhengig av opplevinga med prestasjonen. 

Dette med oppfatninga av gode og dårlege prestasjonar tykjer eg er eit spennande tema, spesielt om ein ser på forskjellen mellom gutar og jenters oppfatning av ein prestasjon. Ein gut som opplev å få tilbakemelding om ein god prestasjon tenkjer med seg sjølv at "eg er god," altså at dei gjer den gode prestasjonen ein indre årsak. Ein negativ prestasjon kan i motsetnad begrunnast ut i frå ytre årsakar som uflaks, dårleg prøve, dårleg lærar, dårleg dag etc. Jentene derimot er heilt motsatt på dette området. Dei gjer dei gode resultata ein ytre årsak som flaks, heldig med spørsmåla, bra men ufortjent etc. Dei dårlege prestasjonane gjer dei seg sjølv skulda for. "Eg er jo berre slik eg." Kanskje er det slik at det er flest jenter som slit med ei dårleg sjølvoppfatning? 

Som nevnt fleire gonger før er det lærarens ansvar  å jobbe for at elevane skal ha ei god sjølvoppfatning. Det er så utruleg trist at det er så utruleg mången unge i dag som slit med ei dårleg oppfatning av seg sjølv. Har snakka med fleire flotte personar, som på fasaden kan virka så trygge og fornøgd, men om ein kjem litt på innsida av dei slit dei kjempemykje med dårlege tankar om seg sjølv, sine kompetansar på ulike område, sitt utseande og sine talenter. Dette er noko som eg opplev skremmande mykje av i jobben min med ungdommar. 

Korleis kan ein gjere noko for mennesker som slit med ein dårleg sjølvoppfatning? 

Mine tankar omkring dette er at det er utruleg viktig å støtte personen, og gje oppmuntringar. Verkeleg jobbe for å sjå dei menneskene som det gjeld, og sørgje for å gje dei gode tilbakemeldingar på det dei gjer. Det er utruleg viktig å føle at ein blir sett, og å føle at nokon har tid til å lytte. Her kjem også dei gode spørsmåla inn, og ikkje berre gje dei gode råda for kva ein kan gjere. Spørsmål som får personen til å tenkje sjølv. T.d. "Kvifor tenkjer du slik om deg sjølv? Har dei som har påvirka deg til å tenkje slik retten til å øydelegga livet ditt? Kva drømmar du om? Trur du det er muleg å oppnå? osv." 

I Imsen (2005, s. 446 - 447) blir dette med å bidra til at elevar skal få eit betre sjølvbilete kalla for involveringspedagogikk. Det tykkjer eg er eit fint ord. Medan anna skriv Imsen der at: "Det lærerne må gjøre, er å komme eleven i møte på det menneskelige planet gjennom personlig kontakt som er basert på genuin interesse og omsorg for den enkelte elev." 

Imsen tar med Poul Nissen sine fire prinsipper for involveringspedagogikk. Desse vil eg ta med mot slutten av innlegget, fordi eg tykjer dei er utruleg viktige.

1. Involvering: læreren interesserer seg for elevens verden, skapar eit sterkt, vedvarande, gjensidig følelsesmessig forhold. 
2. Sosialt ansvar: oppfyllelse av grunnleggjande behov som skjer på ein slik måte at det ikkje øydeleggjer andres mulegheitar til å få oppfylt same behov. 
3. Stimulere sjølvstendig tenkning: ikkje utan videre gje løsningane, men vise respekt for den enkeltes tankar og idear. Sjølvsagt utan at ein skal akseptere alt elevane seier. 
4. Relevans: ta opp problem som elevane er opptatt av, og som dei følar angår deira verkeleghet og erfaringar. 

Dette med menneskers sjølvoppfatning må eg nesten karakterisera som ein hjertesak for meg. Det er få ting som gjer meg så trist som når eg høyrer mennesker fortele om korleis dei tenkar negativt om seg sjølv, og ikkje trur dei er verdt noko. Mykje av årsaken til dette er nok mine eigne tenåringsår. Frå å vere ei trygg og glad jente utvikla eg meg til å gå rundt og tenkje om meg sjølv at eg ikkje var verdt ein dritt. Det var fleire årsakar til det, men det skal eg ikkje gå inn på her. Det som snudde situasjonen for meg var lærarar som såg meg, og som tok seg tid til meg. Spesielt hadde eg ein lærar som betydde utruleg mykje for meg då eg budde i Oslo. Han var ikkje den som satt og bare lytta på meg som la ut om kor fælt alt var, men han spurte meg om nokon av dei spørsmåla som eg nevnte tidlegare i innlegget. Han fekk meg til å tenkje på ein anna måte, noko som over tid førte til at eg fekk ei mykje betre sjølvoppfatning. Sjølv om det var ei tøff ungdomstid, trur eg ikkje eg ville vært uten dei erfaringane alt gav meg. No kan eg bruke det til å hjelpe andre mennesker til å få ei betre sjølvoppfatning, for eg veit at det er muleg!! :) Dette er og noko av årsaka til at faktisk valgte å bli lærar, så eg skal gjere mitt beste for mine elevar på alle område, sjølv om det kjem til å bli utfordrande. 

Revidert veke 17.

Motivasjon

28.01. var tema motivasjon. Det blei ikkje noko forelesning, for me jobba i grupper. Me starta med å lese raskt kvar for oss, før me satt oss i lag i grupper der me snakka om teksten og lagde spørsmål. 

Motivasjon er ein kjempeviktig faktor for skulen. Om me ikkje klarar å motivera ungane har det ikkje mykje for seg å prøva å læra dei noko. Motivasjonen er det som forårsaker aktivitet hos individet, det som holder denne aktiviteten ved like, og det som gir den mål og mening. (Imsen 2005:375) 

Grunnlaget for motivasjonen er kjenslene. Om ein unge til dømes sitt med kjensla av å ikkje få til noko i matematikken er motivasjonen for å prøve liten. Det er ulike årsakar til at denne ungen har akkurat denne kjensla. Kanskje har nokon sagt noko; elevar i klassen eller nokon i heimen, eller kanskje eleven berre ikkje ser noko grunn til å lære det. 

Det var spennande å lese om korleis me lærer gjennom kjenslene. Ein gong har eg lært meg kva som gjer meg redd eller kva som gjer meg glad. Eg har lært noko som gjer at eg forbinder ord, personar, gjenstander eller plassar med ei særskild kjensle. Eit døme kan vere at eg forbinder ordet onkel med ein glad, pianospelande og snill mann, mens ein annan kan forbinde ordet onkel med den grusomme mannen som gjorde noko fælt mot seg då han eller ho var mindre. Det kan vere mången ulike kjensler som ligg til grunn for elevars motivasjon. Eit anna døme, som nok ligg nærare skulekvardagen, er elevanes kjensler i forhold til ulike fag. Matematikk til dømes. For meg som aldri har vore noko matematisk glanseksempel kan eg ikkje sei at det strøymer over av motivasjon når utfordringane røyner på, men for nokon andre kan det vere heilt motsatt. Dette er eit døme på det kognitive perspektivet på motivasjon, når tankane våre skapar og formar motivasjonen. 

Gruppa mi jobba med prestasjonsmotivasjon i gruppearbeidet på skulen. Prestasjonsmotivasjon er trangen til å utføre noko bra i forhold til ein eller annan kvalitetsstander. Motivasjonen er tilstede som eit ynskje om å gjere det bra. Ofte er ynskjet om å gjere det bra einaste motivasjonen, det treng ikkje verr knytt til noko løfte om belønning eller liknande. Det er ein indre motivasjonsform. (Imsen 2005) 

Likevel trur eg ynskjet om å gjere noko bra kan komme frå ytre forhold. Då me var ute i praksis satt eg inne med nokon elevar som hadde kartlegjingsprøve i matematikk. Då ei av jentene fekk prøven utdelt sa ho: "Om eg får alt rett no blir foreldra mine så glade." Det er jo framleis ein prestasjonsmotivasjon fordi ho ynskjer å gjere det bra, mens foreldra blir for jenta den ytre påvirkninga til hennar prestasjonsmotivasjon. Dette stemmer og i forhold til Maslow som meinar at behovet for anerkjenning og respekt har to aspekt: ei ytre sosial side der ynskjet om å vere noko i andres auge ligg til grunn, men og ei indre side som innebær meistringa i seg sjølv og ein følelse av styrke, frihet og tillit til egne krefter. (Imsen 2005). 

Noko som igjen og igjen kjem tilbake i pedagogikken er behovet for tilpassa opplæring. Elevar som mistar all motivasjon fordi dei ser på oppgåva som umuleg, eller er så redd for å mislykkast at dei ikkje prøvar treng ei særskild oppfølgjing. Kanskje skal det ikkje meir til enn ein lærar som har tid til å forklare oppgåva i litt andre ord enn oppgaveteksten gjer før "lyset går opp" for eleven om kva som skal gjerast. Då får kanskje eleven kjensla av å meistra, noko som gjer at trua på seg sjølv kanskje er litt høgare neste gong ei oppgåve skal løysast. I takt med at trua på seg sjølv veks, veks og motivasjonen og ynskjet om å klara det! 

Sjølv meiner eg at den indre motivasjonen er den viktigaste, og det stemmer nok og best overens med mitt pedagogiske grunnsyn i og med at eg har Vygotsky, Piaget og Dewey som dei teoretikarane eg held meg mest til. Ingen av dei snakkar noko særleg om verken ros og belønning eller straff. Likevel nevnte eg i innlegget der eg skreiv om pedagogisk grunnsyn at Skinner har noko bra i sin teori, og dette med fokus på det positivte og belønning er noko av dette. Likevel er eg ikkje for noko utstrakt bruk av belønning, likevel kan det nok vere lurt ein gang i blant. Om eg blir kontaktlærar ein dag vil eg nok berre bruke belønning for ein samla klasse, for slikt kan fort bli urettferdig elles. Eit døme er jo noko som praksislæraren vår gjorde. På slutten av kvar veke fekk alle som ikkje hadde fått ein anmerkning utdelt ein smiley. Når klassen hadde fått eit visst antall smileys (trur det var 100 eller 200) fekk dei gjere noko ekstra kjekt, t.d. ein utetime, litt ekstra kos eller noko. Dette var ein form for belønning og ytre motivasjon som fungerte veldig bra, i hvert fall for den klassen. Korleis klasse ein har er jo alltid noko som spelar inn i slike ting. 

Men som sagt vil eg nok jobbe mest mot å auke den indre motivasjon til elevane, og korleis kan eg gjere det? Piaget snakkar om at trangen til å finne ut noko kan auke motivasjonen til elevane. Derfor trur at ein måte kan vere å presentere tema og oppgåver for elevane på ein engasjerande måte, slik at dei sjølv får lyst til å finne ut meir. Dette er nok utfordrande, men eg trur læringsutyttet for elevane kan vere stort. 

Ein anna måte er at elevane sjølv får vere med å utarbeide mål for læringa si. Ein måte å gjere dette på er med elevane ein og ein, men ein anna måte kan vere i ein samla klasse. Eg har stor tru på dette med samlingskrokar. Kanskje kan ein ha ein samtale på fredagen om kva som skal skje neste veke. Om tema for natur og miljø er verdensrommet, så har kanskje ein av elevane ein bok om planeter han eller ho kan ta med. Ein kan spør elevane om kva dei har lyst å lære (her må ein jo sjølvsagt vere i tråd med læreplanar o.lig.) og ein kan spør elevane om korleis dei har lyst å jobbe. Dermed vil elevane forhåpentligvis byggje opp forventningane til den veka som kjem, og føle at dei er ein del av planane. 

Dette med forventingar heng jo tett saman med indre motivasjon. Aukar forventningane vil og motivasjonen auke. 

Tilpassing av oppgåver trur eg og kan vere ein måte. Då får elevane oppgåver som ligg innafor deira proksimale utviklingsone, og dei kan få ei kjensle av meistring. Eg har i alle fall sjølv erfart at kjensla av å meistre, gjer at ein får lyst til å prøve litt vanskelegare ting. 

Fleire måtar finns det nok og. Eg trur dette med motivasjon, som med så mykje anna, er noko ein lærar meir gjennom å erfara. Likevel er det nok lurt å ha nokre ting med seg frå starten av i lærarkarrieren. 

Revidert veke 17.

Samansatt tekst

I forbindelse med temaet born og nye media fekk me ei oppgåve å laga ein samansatt tekst. Den samansatte teksten skulle innehalde lyd, bilder, tekst og animasjonar. Maria og eg jobba i lag. Me valgte ei bok som heiter Doktor Proktors Prompepulver. Den er skreven av Jo Nesbø, og er ei ny barnebok som blei utgjeven hausten 2007. I tillegg til at Jo Nesbø her har skrevet ei fantastisk bok, har også Per Dybvig bidratt med nokon av dei beste barnebokillustrasjonane eg nokon gong har sett. Skulle gjerne lagt ut nokre av bileta frå boka for å pynte litt på denne bloggen, men den gong ei sa åndserklova - den har me forresten lært om og desse vekene. 

Tilbake til oppgåva. 

Me tok kontakt med bokas redaktør i Aschehoug forlag for å få tillatelse til å bruke tekst og bileta frå boka. Dette var ikkje noko problem, så lenge det kun blei brukt til internt bruk på høgskulen og ikkje blei lagt ut på nettet. 

Det blei mången timar foran pcane for Maria og meg. Ufatteleg kor lång tid det til dømes kan ta å lage ein tre sekunds animasjon. Me las inn tekst og musikk, flytta litt her og finpussa litt der. Sjølv om det vart mykje jobbing, var det veldig kjekt. Lærte mykje nytt. Til slutt vart den klar for innlevering, og tilbakemeldinga kan me ikkje sei oss anna enn godt fornøyd med, sjøl om me har ein liten lydforbetring som skal på plass før mappeinnleveringa i slutten av april. 

Følar meg som ein liten datagiik om dagen. Jo meir photoshop eg lærer, jo meir hekta blir eg! Nesten litt farleg, men ufatteleg kjekt! :D Har i vært fall vore veldig bra å ha desse vekene med born og nye media, for eg trur det er kjempeviktig at me som lærarar har peiling på den digitale verden som elevane lever i dag, og kan benytta oss av den! 

Til slutt vil eg anbefala alle som er ute på jakt etter ei spennande barnebok å lesa Doktor Proktors Prompepulver. Ei fantastisk bok som passar for alle barnslege sinn frå 6 til 100 år! 

Me fekk desverre ikkje vist den samansatte teksten då me var ute i praksis. Det vart liksom ikkje noko høve til det i denne perioden, men det kjem jo fleire praksisperiodar heldigvis. 

Revidert veke 17.

Born og nye medier

Dei fyrste vekene etter nyttår har tema vore born og nye medier. Det har vore interesant. To dagar var me ute i punktpraksis på praksisskulen. Den fyrste dagen observerte me då borna fekk læra å søka på nettet. Den andre dagen var det me i praksisgruppa som laga opplegget. Me valgte tema; nettvett. Me lagde ein film om ei jente som chatta på nettet med ein gut. Det endte med at dei avtalte å møtast, men guten var eigentleg ein 58 år gammal mann.

I planlegginga av denne økta snakka me om ulike ting me som kunne vere aktuelle å ta opp, men me valgte nettvett fordi me var einige om at dette var grunnleggjande og sentralt i forhold til all anna nettaktivitet. Den første punktpraksisdagen såg me og at fleire av elevane hadde nettsider der dei hadde lagt ut navn, alder, bosted etc. ope for alle og ein kvar. Derfor lagde me filmen som handla om at ikkje alle personar som ein kjem i kontakt med på nettet er som dei gjer seg ut for å vere. 

Så kom me te skulen, var spent på korleis det skulle gå med opplegget. Tenkte på om kanskje ungane berre kom til å le av oss på filmen, vite alt me visste om frå før e.lig. Men sånn vart det ikkje. Ungane likte filmen, begge klassane spurde om dei kunne sjå den ein gong til. Dei visste heller ikkje mykje om nettvett. Me lærte dei om bilder på nettet, om kva ein kan sei til den ein chattar med og ikkje og til slutt tok dei nokre testar på www.saftonline.no om nettvett.

Gjennomføringa av dagen gjekk greit, bortsett frå at fleire av dei bærbare pcane te skulen ikkje hadde flash installert. Me måtte derfor ta testen i fellesskap, i staden for at borna jobba i små gruppe på pcane.

Noko eg i alle fall har lært desse vekene er at ungar kan alt for lite om nettvett, og at dette må snakkast mykje meir om ute i skulane. Satsar på å få høve til dette både ute i praksis og som framtidig lærar.

Ellers gjorde me og ein del andre ting på skulen i forbindelse med dette tema, blant anna prøvde me oss på ulike programmer som ligg gratis på nettet. Me lagde små animasjonar, og teikneseriar. Bra program som ein kan bruke i ulike skulesamanhengar. T.d. om elevane skal laga presentasjonar e.lig. 

Me fekk og sjå ulike sider som handlar om nettvett. Redd barna, SAFT og barnevakten er berre nokon av dei som har laga informasjon om nettvett. Nokon av sidene har og ferdige undervisingsopplegg til bruk i skulen. Fleire av disse sidene henta me informasjon frå då me skulle lage vårt opplegg om nettvett til punktpraksisen. 

Eit anna viktig tema som me var inne på er dette med "fusk og fanteri." Det er veldig lett og berre høgreklikke og laste ned eit fint og passande bilete frå nettet, men det er faktisk ikkje lov. Det skjønner eg veldig godt, og som hobbyfotograf har eg full forståelse for kor frustrerande dette må vere for den som har tatt bilete. Ofte kan det vere at fotografen ikkje har noko imot at bilete blir brukt, men det kan ein jo ikkje vite før ein har spurt. Som regel er det ikkje så vanskeleg å finne e-postadressa til fotografen på sida. Musikk er og noko som mange lastar ned. Dette er og ulovleg, og det er eg så einig med. For at ein skal kunne lage meir musikk er artistane avhengig av at nokon kjøpar musikken deira, og ikkje berre at folk stjel den frå eit fildelingsprogram. Sjølv brukar eg ofte iTunes når eg kjøp musikk, då kan eg på lovleg vis kjøpe berre ein song frå ein cd om eg vil. 8 kroner er heller ikkje noko uoverkommeleg sum. 

Det er viktig at barn lærer kva som er lov og ikkje er lov, og kva som er lurt og ikkje lurt når det handlar om Internett. Gje dei eit sunt nettvett!! :) 

Revidert veke 17.

Godt nyttår!! :)

Ville bare ynskje dykk alle saman eit godt nytt år! Håpar alle har hatt ein fin ferie! :)
Har vore godt med ein lang ferie før ein travel skolevår. 

Må sei den siste veka på skulen var eit godt bidrag til julesteminga. Med laging av pepperkakehus og juleprosjekt i drama. Det vart ein spennande framføringsdag, mykje flotte innslag. Her er eit bilete frå framføringa vår. 

Me hadde det i alle fall gøy i lag! :)